Redactie en vormgeving

Geschreven door Wouter Vink

Een negatieve recensie, al helemaal van een gezaghebbende partij, is killing voor de verkopen van je boek. Waardoor ontstaat zo’n negatieve recensie? Is dat alleen door de inhoud van het boek of ook door de vormgeving? En het inschakelen van een redacteur; is dat nu echt nodig?

Op deze en andere vragen geven we in dit hoofdstuk antwoord. Een boek uitgeven zonder gebruik te maken van een overtuigende vormgeving en zonder een goede controle op de tekst, is in ieder geval gedoemd om te mislukken.

In dit hoofdstuk gaan we dieper in op de vormgeving en de redactie: twee belangrijke aspecten van het zelf uitgeven van boeken. We leggen uit waarop gelet wordt, wat slim is om te doen en hoe je slechte recensies kunt voorkomen.

Het (laten) ontwerpen van een cover

In het vorige hoofdstuk hebben we geleerd hoe we tot een juiste doelgroepomschrijving komen. Met deze doelgroepomschrijving kunnen we van start gaan met het ontwerpen van het boek. Heb je het boek al helemaal klaar, dan loont het de moeite om dit hoofdstuk door te lezen om te kijken of je er nog tips uit kunt halen of om te controleren of je het misschien al goed hebt gedaan.

Het eerste advies is eigenlijk heel simpel: ga niet zelf een cover in elkaar zetten, maar laat dit door een vormgever doen die hier ervaring mee heeft.

Een cover laten ontwerpen door een ervaren vormgever kan wel in de papieren lopen en daarom is het handig om te weten dat je veel voorbereidend werk zelf kunt doen. Je moet alleen niet de fout maken om het uiteindelijke werk zelf te gaan doen. Ga dus niet zelf Adobe Photoshop of InDesign proberen te leren, want het zijn zeer uitgebreide programma’s met een heel steile leercurve.

Wat wel handig is, is meer kennis over het ontwerpen van een cover opdoen. Zo kun je de vormgever duidelijke instructies geven en zal het proces sneller en daarmee goedkoper verlopen. Er zijn ook vormgevers die liever compleet de vrije hand hebben. Reken dan wel op hogere kosten, omdat zij zich goed moeten inlezen over de doelgroep en het onderwerp van het boek.

Tegen de stroom in of met de stroom mee?

Eén van de belangrijkste keuzes die je tijdens het proces van ontwerpen moet maken, is of je je houdt aan de gebruiken die gangbaar zijn binnen het genre waar jouw boek toe behoort, of niet.

Als je niet direct weet wat gebruikelijk is, kun je hier gemakkelijk achter komen door de covers van een aantal boeken van hetzelfde genre naast elkaar te leggen.

Je zult zien dat een thriller er doorgaans anders uitziet dan bijvoorbeeld een literaire roman en dat er ook tussen genres als chicklit en poëzie de nodige verschillen bestaan. Dit is geen toeval; covers worden op deze manier ontworpen, zodat het voor de lezer direct duidelijk is met wat voor soort boek hij of zij te maken heeft.

Afwijken van de norm kan je helpen op te vallen, maar als de boekhandel en de lezer de cover van jouw boek niet begrijpen, kan het je duur komen te staan. Maak dus een weloverwogen keuze om tegen de stroom in of met de stroom mee te gaan en weeg de voor- en nadelen zorgvuldig tegen elkaar af. Hieronder een aantal voorbeelden, zodat het duidelijker wordt.

Beeldgebruik op de cover: 3 manieren

Het beeld dat op het voorplat staat, kan een foto, een illustratie of een typografisch ontwerp zijn.

Typografisch ontwerp

Als je kiest voor een foto of een illustratie is dit normaal gesproken het element dat de aandacht trekt en bij een typografisch ontwerp doet het in het oog springende lettertype dat. Een typografisch boekomslag is dus een omslag waarbij niet een afbeelding, maar de belettering centraal staat. De plaatsing van de woorden is hierbij minstens zo belangrijk als het gebruikte lettertype, dat opvallend moet zijn en moet passen bij het onderwerp van het boek.

Het is in ieder geval aan te raden om een aantal verschillende ontwerpen te maken en om die aan de doelgroep voor te leggen. Zo wordt de doelgroep bij het proces betrokken en bouw je een band met de doelgroep op. Een eigen website en social media zijn hiervoor uitstekende kanalen.

Illustratie

Je zou er ook voor kunnen kiezen om een illustratie op het omslag van het boek te plaatsen. In dat geval heb je twee opties: je kunt voor de illustratie een beeldbank gebruiken of je kunt een illustrator inschakelen. Het nadeel van deze laatste optie is dat hier doorgaans een flink prijskaartje aan hangt, omdat de illustratie op maat gemaakt moet worden.

Er bestaat niet zoiets als een richtlijn voor het kiezen van een illustratie, maar een beeld dat tot de verbeelding spreekt en ruimte laat aan de interpretatie van de lezer verdient in ieder geval de voorkeur.

Een nadeel van het gebruiken van een illustratie of foto uit een beeldbank is dat het niet ondenkbaar is dat deze afbeelding al voor het omslag van een ander boek is gebruikt. Dit kan ervoor zorgen dat je boek buiten jouw weten om een ‘cover twin’ heeft: een boek met dezelfde afbeelding op het omslag.

Het gebruiken van een foto of illustratie uit een beeldbank kan ervoor zorgen dat je boek buiten jouw weten om een ‘cover twin’ heeft: een boek met dezelfde afbeelding op het omslag.

Foto

Ben je van plan om een foto voor het omslag van het boek te gebruiken? Ook dan heb je twee opties. Als je over professionele apparatuur beschikt, kun je zelf een foto schieten. In alle andere gevallen kun je beter kiezen voor een foto die door een professional is gemaakt of je kunt een fotograaf inschakelen om het gewenste beeld voor je vast te leggen.

Voor professionele foto’s kun je terecht bij beeldbanken. Hieronder een aantal voorbeelden van beeldbanken die allemaal een breed scala aan foto’s over uiteenlopende onderwerpen aanbieden.

• Getty Images
• Hollandse Hoogte
• Big Stock Photo
• iStockphoto

Ook bij het gebruiken van foto’s uit beeldbanken loop je het risico dat het door jou gekozen beeld al op het omslag van een ander boek prijkt, maar dit is te voorkomen door voor een zogenaamd ‘rights managed’-beeld te kiezen. Dit is een beeld waarvan je de exclusieve rechten kunt kopen, zodat je er zeker van bent dat het niet voor andere media-uitingen wordt gebruikt.

Mocht je het geen bezwaar vinden als dit wel gebeurt, dan kun je in plaats daarvan voor een (overigens aanmerkelijk goedkoper) rechtenvrij beeld kiezen. Houd er bij het aanvragen van zowel foto’s als illustraties rekening mee dat je voor drukwerk een resolutie van minimaal 300 dpi (ofwel ‘dots per inch’) nodig hebt.

Houd rekening met de rechten

Wat voor soort beeld je ook kiest; probeer te achterhalen wie de maker is en vraag hem of haar vooraf om toestemming. Door beeldbanken is dit standaard al goed geregeld, maar vraag altijd om toestemming als je een afbeelding buiten een beeldbank om vindt. Op nagenoeg alle beelden rust namelijk auteursrecht, dus wanneer je dit niet doet, kun je voor nare verrassingen komen te staan.

Als je het beeld in kwestie ook op ‘point of sale’-materiaal wilt laten afdrukken (zoals boekenleggers, flyers, posters of winkeldisplays), vergeet dan niet om daar specifiek toestemming voor te vragen. Door de diverse beeldbankwebsites is dit meestal al geregeld, maar lees de voorwaarden wel even na.

Titel op postzegelformaat

De online verkopen nemen steeds meer toe. Bij online boekhandels zoals Bol.com wordt er bij een zoekopdracht een resultatenpagina getoond, waarop maar een kleine coverafbeelding gebruikt wordt. De titel van het boek moet dan wel goed leesbaar zijn. Controleer dus ook of een cover op een kleiner formaat nog steeds te begrijpen is.

De elementen op de achterzijde van de cover

Onderschat het belang van het achterplat (ofwel de achterzijde) niet. Het is waarschijnlijk niet het eerste wat je lezers van je boek zien, maar heeft – op voorwaarde dat het aantrekkelijk is vormgegeven – minstens net zo veel verleidingspotentie als het voorplat. Daarom is het verstandig om evenveel aandacht te besteden aan het ontwerpen van het achterplat als aan het ontwerpen van het voorplat.

Het achterplat moet niet alleen overzichtelijk zijn, maar moet ook in staat zijn om de aandacht van de lezer naar zich toe te trekken én vast te houden. Dit kun je bijvoorbeeld doen door het beeld dat op het voorplat staat door te laten lopen op het achterplat (of andersom) of door intrigerende typografie te gebruiken.

Op het achterplat van een boek staat in ieder geval de volgende informatie. De onderdelen die zijn aangeduid met een sterretje zijn niet verplicht, maar wel gebruikelijk.

• Flaptekst (korte, wervende tekst over de inhoud van het boek)
• Barcode van het ISBN
• Auteursbiografie (*)
• Auteursfoto (*)
• Aanbevelingsquote (*)
• Website behorende bij het boek, de auteur of de uitgeverij (*)

Veredelingsmethoden voor je boek

Om van jouw boek een ware eyecatcher te maken, kun je het laten veredelen. Dit is een chique woord voor het mooier maken van een cover. Uiteraard zijn hier wel de nodige kosten aan verbonden. We zullen de verschillende veredelingsmethoden nu met je doornemen.

Spotvernis

Spotvernis (ook wel spot UV-lak) is een vloeibare, transparante coating die droogt door UV-straling en die het behandelde gedeelte laat glanzen. Het kan plaatselijk gebruikt worden om accenten te leggen en om bepaalde details uit te lichten (bijvoorbeeld een illustratie).

Foliedruk

Foliedruk komt met behulp van hitte (circa 110 tot 120 graden Celsius) en druk (er wordt een stempel gebruikt) tot stand. Het is een ondoorzichtige laag op basis van metaalpigmenten die de ondergrond volledig afdekt en die zorgt voor een glanzend, ‘metallic’ effect.

Blinddruk

Blinddruk werkt hetzelfde als foliedruk, maar dan zonder folie. Hierdoor komt het oppervlak dieper te liggen, maar dat is niet zichtbaar aan de achterkant van het papier. In tegenstelling tot bij reliëfdruk (zie hieronder), komt er geen contrastempel aan te pas.

Reliëfdruk

Een ander woord voor reliëfdruk is pregen. Pregen is altijd zichtbaar aan de achterkant van het papier en gebeurt altijd met papier of karton en nooit met bord. In tegenstelling tot bij blinddruk, kan het oppervlak bij pregen niet alleen worden verlaagd, maar ook verhoogd.

Stansen

Stansen is in feite een ander woord voor snijden. Het gebeurt met behulp van een mes of een laserstraal. Stansen met een laserstraal zorgt voor een gedetailleerder resultaat.

Rondhoeken

Rondhoeken is het afronden van de hoeken. Het is een vorm van stansen met behulp van een mes.

Het binnenwerk opmaken

Net als bij de cover is het aan te raden om het binnenwerk te laten opmaken door een vormgever. Bij eenvoudige tekstboeken is het mogelijk om dit zelf te doen. Pas bij een complexere opmaak moet je dit echt uit handen geven.

Heb je een boek geschreven met alleen tekst, waarbij alles onder elkaar staat en dat is opgedeeld in een aantal hoofdstukken, dan is Microsoft Word een programma waarmee je dit zelf kunt opmaken. Het is niet het ideale programma om dit te doen, maar als er geen ingewikkelde elementen in je boek voorkomen, voldoet het soms wel.

Het beste programma om een boek mee op te maken, is Adobe InDesign. Dit is echter een duur programma en het is ontzettend lastig te leren. Wij zijn zelf heel handig met computers en softwarepakketten, maar het duurde wel even voordat we goed overweg konden met InDesign. We werken er nu dagelijks mee en hebben dit programma daardoor goed leren kennen.

Ben je niet van plan om meerdere boeken in één jaar uit te geven of ben je zelf niet heel handig met computers? Begin er dan niet aan. Je kunt je tijd beter investeren in de marketing.

Of je het binnenwerk van je boek nu zelf gaat opmaken of laat opmaken; het is altijd handig om wat basiskennis over de vormgeving van het binnenwerk te hebben.

De marge rondom de tekst

Een pagina waarbij de teksten heel dicht tegen de rand aan staan, leest niet prettig. Er wordt daarom altijd een marge aangehouden, ook wel de witruimte genoemd.

Hoeveel witruimte je aan moet houden, hangt af van het formaat van het boek. Bij een groot formaat boek, zoals een boek op A4-formaat, houd je meer marge aan dan bij een pocketboek op A5-formaat. Bij een boek op A5-formaat hanteren we meestal 2 cm boven en onder, 2,3 cm aan de binnenzijde en 1,7 cm aan de buitenzijde van de pagina. Dit heet het ‘spiegelen’ van de marges.

Als je een rechterbladzijde neemt, zit die aan de linkerzijde vast in de rug. Hierdoor valt er altijd een deel van de pagina weg. Daarom kun je de tekst op deze pagina beter wat verder van de rug af plaatsen. Op een linkerpagina is dat precies andersom. In vrijwel alle opmaakprogramma’s is dit een eenvoudige instelling en kan dit automatisch worden geregeld als er een nieuwe pagina bij komt of wordt verwijderd.

Meer informatie over het instellen van de marges vind je in support.

Pagina’s met afloop

Een boek krijgt vaak een mooiere uitstraling als je de afbeeldingen of kleuren die je in het boek gebruikt helemaal laat doorlopen tot aan de rand van de pagina. Dit is iets wat in Microsoft Word heel lastig gaat, maar met professionele software goed in te stellen is. Vormgevers doen dit vaak standaard al, maar het is wel handig om er even op te letten.

Over het opmaken van een boek kunnen we nog veel meer informatie geven. Dit hoofdstuk wordt dan alleen nog langer dan het nu al is. Op de volgende pagina vind je nog veel meer opmaaktips: Support. Hier vinden ook vormgevers uitgebreide technische informatie over het aanleveren van de bestanden.

Het belang van een goede redacteur

Laten we meteen maar met de deur in huis vallen: het is vrijwel onmogelijk om alle tekstuele fouten uit een boek te halen. Zelfs de boeken van gevestigde auteurs waar meerdere redacteurs aan hebben gewerkt, bevatten nog steeds fouten.

Dat gezegd hebbende is het sterk aan te raden om een redacteur in te schakelen. Natuurlijk is het pijnlijk als er spelfouten in een boek staan, maar een goede redacteur gaat verder dan alleen het controleren van grammatica en spelling. Er wordt ook gekeken naar de zinsopbouw en naar de vertelstructuur. Zijn de zinnnen juist geformuleerd en in lijn met de eerdere schrijfstijl? Is de spanningsboog goed opgebouwd? Zijn de personages voldoende uitgewerkt en geloofwaardig?

Schrik niet van de correcties van de redacteur

Het is normaal dat de teksten die je terugkrijgt vol met rode notities staan. Zoiets als in onderstaand voorbeeld is normaal.

Veelal staan er tips en adviezen bij over hoe het boek beter geschreven kan worden.

Proefredactie kan al tegen een laag tarief

Bij veel redacteurs is het mogelijk om tegen een laag tarief een aantal pagina’s door te sturen, zodat de redacteur een scan kan maken van de kwaliteit van de tekst. Je ontvangt dan correcties, tips en adviezen over de aangeleverde tekst. Zo kun je ten eerste zelf bepalen of de redacteur jou echt goed verder kan helpen en daarnaast is het dan voor de redacteur veel makkelijker om in te schatten hoeveel werk er aan het complete boek gedaan moet worden.

Een proefredactie kost meestal tussen de twintig en vijfenzeventig euro en is zeker aan te raden. De kosten voor een complete redactie hangen af van de kwaliteit van de teksten, maar ook van het onderwerp. Zo zal een boek over hondengedrag makkelijker te redigeren zijn dan een technisch boek over waterstofatomen. Reken voor eenvoudige onderwerpen op acht euro per 1.000 woorden en voor zeer technische boeken op soms wel twintig euro per 1.000 woorden.

Niet alleen het onderwerp van het boek telt mee voor de hoogte van de kosten. Zo heb je freelancers die vanuit huis werken en daarom minder (kunnen) rekenen dan concullega’s met een heel kantoor. Ook de ervaring telt mee. Een redacteur die veel boeken van grote namen heeft geredigeerd, vraagt nu eenmaal meer dan iemand die dat nog niet heeft gedaan.