Je moet er per slot van rekening niet aan denken dat het papier dat voor jouw boek is gebruikt afkomstig is uit oerbos dat stukje bij beetje wordt gekapt, waar de plaatselijke flora en fauna en de inheemse bevolking vervolgens de dupe van zijn. Daarom leggen wij je in dit artikel uit waar je op moet letten als je dat wilt voorkomen.

Als je jouw boek milieuvriendelijk wilt laten drukken, bijvoorbeeld vanwege het thema, de wensen van een eventuele opdrachtgever of gewoonweg omdat je dit zelf belangrijk vindt, dien je verschillende factoren in acht te nemen.

Je kunt nagaan of er gebruik wordt gemaakt van biologische inkt en milieuvriendelijk papier (of je kunt hier specifiek om vragen), je kunt je inlezen in de verschillende keurmerken en je kunt zelf het nodige doen om de productie van jouw boek zo duurzaam mogelijk te laten verlopen.

Dit alles én meer behandelen we in dit artikel. Eerst bespreken we de verschillende termen die bij het milieuvriendelijk drukken van een boek komen kijken, daarna leggen we uit hoe wij het aanpakken en tot slot leren we je welke stappen je zelf kunt zetten.

 

Bio-inkt gebruiken

Zonder inkt geen afbeeldingen en teksten; zonder afbeeldingen en teksten geen boek. Onder het gebruik van inkt kom je niet zo een-twee-drie uit, dus als je jouw boek milieuvriendelijk wilt laten drukken, kun je maar beter controleren of de drukker die je op het oog hebt inkt gebruikt die schadelijk is voor het milieu.

Gelukkig is dat vandaag de dag minder vanzelfsprekend dan – laten we zeggen – een kwart eeuw geleden. Vroeger werden er aan drukinkt namelijk nogal eens zware metalen als chroom, lood, arseen, cadmium, kwikzilver en selenium toegevoegd, maar dat is nu verleden tijd.

Het pigment dat voor inkt wordt gebruikt, is van oorsprong synthetisch en gemaakt van minerale oliën, zoals aardolie. Omstreeks halverwege de jaren negentig zijn de meeste Nederlandse drukkers overgestapt naar inkt op basis van plantaardige olie en inmiddels geldt dat ook voor het merendeel van de buitenlandse drukkers.

Inkt op basis van plantaardige olie noemen we bio-inkt (of biologische inkt) en is beduidend minder belastend voor het milieu. Het is beter recyclebaar, biologisch afbreekbaar en gemaakt van onbeperkt herplantbare grondstoffen.

Je hoeft niet bang te zijn dat het gebruik van bio-inkt afbreuk doet aan de kwaliteit van het drukwerk. Sterker nog: bio-inkt biedt ook een aantal technische voordelen. Het staat bekend om zijn kleurintensiteit en doordat de inktlaag over het algemeen dunner is, droogt drukwerk waarvoor bio-inkt is gebruikt sneller.

Helaas lenen niet alle inkten zich voor productie op basis van plantaardige olie. Dit geldt bijvoorbeeld voor fluorescerende inkten, UV-inkten en bepaalde metallic inkten. Als je overweegt dergelijke inkten voor (de cover van) je boek te gebruiken, maar het milieu ook een warm hart toedraagt, kun je misschien beter op zoek gaan naar een duurzamer alternatief.

 

Image

 

Milieuvriendelijk papier gebruiken

Wil je jouw boek kunnen bestempelen als milieuvriendelijk? Dan is het belangrijk dat het op milieuvriendelijk papier wordt gedrukt. Dit kan gerecycled papier zijn, maar dat is geen vereiste.

Onder milieuvriendelijk papier verstaan we papier met een duurzame herkomst, dat zo milieuvriendelijk mogelijk is geproduceerd. Daarmee bedoelen we niet alleen dat het gemaakt is van hout uit duurzaam beheerde bossen, maar bijvoorbeeld ook dat de verwerking en het transport het milieu zo min mogelijk aantasten.

Het is een mythe dat milieuvriendelijk papier duurder, van lagere kwaliteit of slecht verkrijgbaar is. Wat dat betreft is er geen verschil met ander papier.

Of papier milieuvriendelijk is, kun je niet afzien aan het papier zelf. Het is bijvoorbeeld niet zo dat ongestreken papier automatisch milieuvriendelijk is vanwege zijn natuurlijke uitstraling en gestreken papier niet. Hoe je dit dan wel kunt achterhalen? Dat kan met behulp van verschillende keurmerken, waarvan we de meest bekende nu stuk voor stuk zullen behandelen.

 

FSC-keurmerk

Het FSC-keurmerk is een keurmerk voor papier en andere producten vervaardigd uit hout(pulp) afkomstig uit verantwoord beheerde bossen. Dat wil zeggen dat het niet uit oerbos komt (bos dat zonder inmenging van de mens is ontstaan en zichzelf in stand houdt) of van plantages waarvoor tropisch regenwoud tegen de vlakte is gegaan.

Dit keurmerk zegt dus iets over de herkomst van papier en andere houtproducten en niet over de milieuvriendelijkheid van het productieproces. Het is geïnitieerd door de in 1993 opgerichte Forest Stewardship Council (Raad voor Goed Bosbeheer) om het behoud van bossen wereldwijd te stimuleren en stelt duurzaam opererende boseigenaren in staat zich te onderscheiden van hun minder milieubewuste collega’s.

FSC maakt zich sterk voor verantwoord bosbeheer op ecologisch, economisch én sociaal niveau. Een FSC-certificering draagt dan ook niet alleen bij aan het behoud van natuur en biodiversiteit, maar bijvoorbeeld ook aan de verbetering van arbeidsomstandigheden en de ontwikkeling van lokale infrastructuur.

Er bestaan drie verschillende varianten van het FSC-keurmerk, ook wel labels genoemd, te weten:
 

• FSC 100%: Papier dat volledig gemaakt is van hout uit FSC-gecertificeerde bossen.
• FSC Mixed Sources: Papier dat voor minimaal 70% gemaakt is van hout uit FSC-gecertificeerde bossen en voor het resterende deel van gerecycled materiaal en/of hout uit FSC-gecontroleerde bossen.
• FSC Recycled: Papier dat voor minimaal 85% bestaat uit door consumenten gebruikt, gerecycled materiaal en voor het resterende deel uit gerecycled materiaal dat niet door consumenten is gebruikt.

Het gebruik van het FSC-keurmerk en bijbehorend logo is aan strenge regels gebonden. Iedere schakel in de handelsketen (ofwel ‘Chain of Custody’) die het hout, de houtpulp, het papier of het drukwerk bewerkt, verwerkt of doorverkoopt, moet FSC-gecertificeerd zijn, zodat de herkomst van het papier te achterhalen is. Drukkers mogen het FSC-keurmerk daarom uitsluitend op drukwerk plaatsen als zij FSC-gecertificeerd zijn.

Certificering wordt uitgevoerd door een door FSC goedgekeurde, onafhankelijke partij en is niet goedkoop. Bovendien moeten er doorgaans verschillende administratieve en logistieke maatregelen worden getroffen om hiervoor in aanmerking te komen. De opslag van FSC-papier en papier zonder het FSC-keurmerk moet bijvoorbeeld worden gescheiden.

Omdat het nog niet zo makkelijk is een FSC-certificering te behalen, kiezen sommige drukkers er bewust voor zich niet te laten certificeren, hoewel zij wel degelijk FSC-papier gebruiken. Je mag het FSC-keurmerk dan ook alleen in je boek plaatsen als de drukker FSC-gecertificeerd is.

 

PEFC-keurmerk

Een ander bekend keurmerk voor milieuvriendelijk papier is het PEFC-keurmerk. PEFC staat voor ‘Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes’ ofwel ‘Programma voor de Erkenning van Bos Certificeringssystemen’.

Als een product het PEFC-keurmerk heeft, betekent dit dat het gemaakt is van hout afkomstig uit een duurzaam beheerd bos en dat er bij de productie rekening is gehouden met ecologische, economische en sociale aspecten.

Het PEFC-keurmerk bestaat sinds 1999 en was een initiatief van Europese boseigenaren en internationale brancheorganisaties uit de houtverwerkende industrie. Het wordt uitgereikt aan producten die voldoen aan de criteria voor duurzaam bosbeheer, die de overheden van de 149 deelnemende landen in overleg hebben vastgesteld en die elke vijf jaar worden herzien.

Ieder land regelt de certificering van bedrijven vervolgens zelf. Hiervoor wordt een onafhankelijke certificeerder aangewezen, die op zijn beurt ook weer wordt gecontroleerd door een onafhankelijk orgaan: de Raad voor Accreditatie.

Net als FSC onderscheidt PEFC verschillende varianten van het keurmerk ofwel labels, namelijk:
 

• PEFC Gecertificeerd: Papier dat voor minimaal 70% gemaakt is van hout uit PEFC-gecertificeerde bossen en/of gerecycled materiaal en voor het resterende deel van hout uit gecontroleerde bronnen. In totaal mag maximaal 85% van het hout gerecycled zijn.
• PEFC Gerecycled: Papier dat voor minimaal 70% gemaakt is van gecertificeerde grondstoffen uit gerecyclede bronnen en voor het resterende deel van hout uit gecontroleerde bronnen.

Alleen hout, papier en karton dat van bos tot eindproduct traceerbaar is, komt voor het PEFC-keurmerk in aanmerking. De herkomst van het eindproduct moet dus bekend zijn. Hiervoor hanteert PEFC net als FSC een zogenaamde Chain of Custody-certificering, waarbij alle schakels in de handelsketen gecertificeerd moeten zijn.

Daarnaast stelt PEFC eisen aan de werkwijze van bedrijven die dit keurmerk willen voeren. Zo moeten zij voldoen aan de ISO 14001-norm voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, waar we later in dit artikel op terugkomen.

Het logo mag alleen door bedrijven met een geldig Chain of Custody-certificaat op producten worden geplaatst die voor ten minste 70% uit gecertificeerde of gerecyclede grondstoffen bestaan. Als zelfpublicerende auteur mag je het PEFC-keurmerk dan ook alleen in je boek plaatsen als het geproduceerd is door een PEFC-gecertificeerde drukker.

 

Overeenkomsten en verschillen tussen FSC en PEFC

FSC en PEFC hebben hetzelfde doel voor ogen, namelijk duurzaam en verantwoord bosbeheer stimuleren en zo veel mogelijk bossen certificeren, maar bewandelen een andere weg hiernaartoe. Doordat geen van beide partijen een monopoliepositie heeft, houden zij elkaar scherp.

Op dit moment is er wereldwijd bijna 500 miljoen hectare bos gecertificeerd. Dat lijkt veel, maar schijn bedriegt: dit komt neer op nog geen 10% van alle bossen ter wereld. Bovendien bevinden de meeste gecertificeerde bossen zich op het noordelijk halfrond, dus er is werk aan de winkel.

PEFC beheert zo’n 300 miljoen hectare bos, wat neerkomt op twee derde van het totaal. Daarmee is PEFC groter dan FSC, dat wereldwijd ongeveer 195 miljoen hectare bos heeft gecertificeerd. Veel papiersoorten zijn gemaakt van hout afkomstig uit FSC- én PEFC gecertificeerd bos en hebben daarom beide keurmerken.

Waar FSC zich voornamelijk richt op boseigenaren met grote oppervlakten bos, is PEFC opgericht om het ook voor de kleinere, particuliere boseigenaren mogelijk te maken hun bos te certificeren. Voor hen is het namelijk relatief duur en ingewikkeld om een FSC-certificaat te bemachtigen. PEFC biedt deze kleine ondernemers de mogelijkheid zich bij een groepscertificaat aan te sluiten.

FSC is opgericht door milieuorganisaties als WNF, Greenpeace en Milieudefensie en werkt ‘top down’: als een boseigenaar gecertificeerd wil worden, moet hij aantonen dat hij aan de internationaal geldende criteria voldoet.

PEFC is in het leven geroepen door boseigenaren zelf en kenmerkt zich daardoor als een typische ‘bottom up’-organisatie. Voor ieder land worden afzonderlijke regels opgesteld en PEFC toetst of de boseigenaar in kwestie hieraan voldoet.

FSC is bovendien meer gericht op de consument en PEFC is meer ‘business to business’-georiënteerd.

 

Image

 

Europees Ecolabel

Het Europees Ecolabel is een keurmerk voor non-food producten en diensten die minder belastend zijn voor het milieu dan vergelijkbare producten en diensten. Bij papier zijn vooral de herkomst van het hout, het water- en energieverbruik, de emissie en het gebruik van schadelijke stoffen, de verpakking en het afval- en restmateriaal van belang.

Papier met het Europees Ecolabel is ofwel gemaakt van gerecycled papier, ofwel van hout uit duurzaam beheerde bossen en is dan ook altijd FSC- of PEFC-gecertificeerd (of allebei). Bij de productie van dit papier zijn de watervervuiling en de uitstoot van schadelijke stoffen als koolstofdioxide en zwaveldioxide beperkt gebleven.

Je zou kunnen stellen dat papier met het Europees Ecolabel beter is dan papier dat uitsluitend FSC- of PEFC-gecertificeerd is, omdat papier met het Europees Ecolabel altijd minimaal één van beide keurmerken heeft en ook nog eens milieuvriendelijk is geproduceerd.

De Europese Commissie introduceerde het Europees Ecolabel in 1992 om duurzame productie en consumptie te bevorderen. Het wordt erkend door alle landen van de Europese Unie en door IJsland, Liechtenstein en Noorwegen.

Ieder deelnemend land wijst een instantie aan die verantwoordelijk is voor de implementatie van dit keurmerk en voor de ontwikkeling en herziening van bijbehorende criteria. In Nederland is dit de taak van Stichting Milieukeur (SMK).

Het Europees Ecolabel hanteert geen Chain of Custody-certificering, maar stelt wel strenge eisen aan het gebruik van het logo. Voor boeken gedrukt op papier met dit keurmerk geldt dat het logo wel in het boek mag worden geplaatst (bijvoorbeeld in het colofon), maar niet op de cover. Bovendien moet duidelijk zijn aangegeven dat het keurmerk alleen betrekking heeft op het papier en niet op het boek als geheel én moet het licentienummer van de papierproducent bij het logo worden vermeld. Dit nummer is op te vragen bij de drukker.

 

ISO 14001

ISO 14001 is niet zo zeer een keurmerk, maar een internationaal geaccepteerde norm op het gebied van milieumanagement, ontwikkeld door de International Organization for Standardization (Internationale Organisatie voor Standaardisatie). Deze norm definieert de eisen waaraan een milieumanagementsysteem moet voldoen. Hieronder verstaan we het beleid dat een bedrijf ten aanzien van het milieu voert en de mate waarin het duurzaam werkt.

Als een bedrijf, zoals een papierproducent of drukker, aantoonbaar aan deze norm voldoet, komt het in aanmerking voor een ISO 14001-certificaat. Het moet de landelijke wet- en regelgeving op het gebied van duurzaamheid dan naleven en moet zich actief inzetten om de milieurisico’s tot een minimum te beperken. Bovendien moet het bedrijf in kwestie dan streven naar een permanente verbetering van de milieuprestaties.

Omdat het logo alleen gebruikt mag worden door bedrijven die ISO 14001-gecertificeerd zijn, mag je dit niet in je boek plaatsen als het is gedrukt door een drukker met dit certificaat.

 

Image

 

Hoe zit het met het papier en de inkt die Pumbo gebruikt?

Nu je al deze informatie tot je hebt genomen, vraag je je waarschijnlijk af of het papier en de inkt die wij gebruiken ook milieuvriendelijk zijn. Daar kunnen we kort over zijn: ja.

Voor alle boeken die door ons volgens het principe van Printing on Demand worden gedrukt, wordt FSC-gecertificeerd papier gebruikt. Omdat deze boeken digitaal worden gedrukt, komt hier geen inkt aan te pas, maar toner. Dit is een natuurproduct gemaakt van hars en koolstof en is dus bij voorbaat milieuvriendelijk. De warmte die vrijkomt bij het digitaal drukken van boeken wordt bovendien hergebruikt, wat betekent dat we tot tien graden onder nul zelfvoorzienend zijn.

Ook alle boeken die door ons middels de offsettechniek worden geproduceerd, worden gedrukt op milieuvriendelijk papier, dat ofwel het FSC-keurmerk, ofwel het PEFC-keurmerk, ofwel het Europees Ecolabel of een combinatie van deze keurmerken heeft. Hiervoor wordt te allen tijde bio-inkt gebruikt en alle buitenlandse drukkers waarmee wij samenwerken, zijn ISO 14001-gecertificeerd.

Hoewel al ons papier gemaakt is van hout afkomstig uit verantwoord beheerde bossen, is het niet toegestaan het FSC- of PEFC-keurmerk in je boek te plaatsen als het door ons is gedrukt. Het papier is namelijk wel gecertificeerd, maar onze drukafdeling en de buitenlandse drukkers waarmee wij samenwerken, zijn dat niet. Zij hebben besloten geen certificaat aan te vragen, vanwege de administratieve en logistieke inspanningen die hiermee gepaard gaan.

Je mag het FSC- of PEFC-logo dus niet in je boek plaatsen, maar je kunt wel aangeven dat het op milieuvriendelijk papier is gedrukt, zonder hier verdere uitspraken over te doen.

Als het in grote oplage door ons is gedrukt, kunnen wij nagaan of hier papier voor is gebruikt dat is onderscheiden met het Europees Ecolabel. In dat geval mag je het Europees Ecolabel in je boek plaatsen, zolang je maar vermeldt dat dit keurmerk specifiek voor het papier geldt en niet voor het volledige boek.

Heb je een specifieke papiersoort op het oog en wil je jouw boek in grote oplage laten drukken? Dan gaan wij op zoek naar een geschikte drukker.

Als je het belangrijk vindt dat jouw boek op papier wordt gedrukt dat qua milieuvriendelijkheid ‘top of the bill’ is, kunnen wij je CyclusOffset aanraden. Deze ongestreken papiersoort bestaat volledig uit gerecycled materiaal en heeft zowel het FSC-keurmerk als het Europees Ecolabel. Bovendien heeft het een natuurlijke uitstraling en leent het zich uitstekend voor bedrukking met tekst én afbeeldingen.

Bij Printing on Demand zijn er helaas geen papiersoorten mogelijk die afwijken van de opties die je in onze prijsberekeningsmodule terugvindt.

 

Image

 

Wat kun je zelf nog meer doen?

Behalve letten op het papier en de inkt die voor je boek zijn gebruikt, kun je zelf ook het nodige doen om ervoor te zorgen dat je boek zo milieuvriendelijk mogelijk wordt gedrukt. Wij zetten de opties waarmee jij het verschil kunt maken op een rijtje.
 

• Je boek via Printing on Demand laten drukken: Bij Printing on Demand worden er nooit te veel boeken gedrukt. Ieder boek dat wordt gedrukt, wordt verkocht, waardoor je nooit met onverkochte exemplaren komt te zitten en er geen inkt, papier en andere middelen worden verspild. In dat opzicht is Printing on Demand milieuvriendelijker dan offset. Laat je jouw boek toch volgens de offsettechniek drukken, dan is het raadzaam om voor een relatief kleine (eerste) oplage te kiezen en om later eventueel boeken bij te laten drukken.
• Je boek uitgeven als e-book: Als je jouw boek uitgeeft als e-book, bespaar je niet alleen inkt en papier (zowel voor het boek als voor de verpakking), maar gaat er ook geen energie verloren aan het drukken en vervoeren en komen er door het uitblijven van het transport bovendien geen vervuilende uitlaatgassen vrij. Tegenstanders van dit argument wijzen erop dat de productie van e-readers en e-books ook energie kost en daarmee belastend is voor het milieu. Daar is geen speld tussen te krijgen, maar de productie van dergelijke digitale producten tast het milieu nog altijd minder aan dan de productie van fysieke boeken.
• Je boek uitgeven via crowdfunding: Door je boek uit te geven via crowdfunding, kun je een betere inschatting maken van het aantal personen dat geïnteresseerd is in je boek en daarmee van de ideale grootte van je (eerste) oplage. Zo voorkom je dat er meer boeken worden gedrukt dan je uiteindelijk nodig blijkt te hebben en beperk je de verspilling van onder meer grondstoffen, energie en water.
• Gerecycled papier gebruiken: Als je voor een zo milieuvriendelijk mogelijk boek gaat, is het belangrijk dat het wordt gedrukt op verantwoord geproduceerd papier. Dit kan papier zijn gemaakt van hout uit duurzaam beheerde bossen, maar bijvoorbeeld ook papier dat gedeeltelijk of volledig gerecycled is. FSC- en PEFC-gecertificeerd papier is soms (deels) gerecycled, maar soms ook niet. Het nadeel van gerecycled papier is dat de herkomst van het bronmateriaal meestal niet bekend is. Kies je voor een grote oplage en wil je dat jouw boek op gerecycled papier wordt gedrukt? Laat het ons dan even weten.
• Houthoudend papier gebruiken: Wat veel mensen niet weten, is dat er voor de productie van houtvrij papier beduidend meer hout nodig is dan voor de productie van houthoudend papier. Houtvrij papier is niet vrij van hout, maar wordt op een andere manier gemaakt. Voor één kilo houtvrij papier is ruim twee kilo hout nodig en voor één kilo houthoudend papier heb je al genoeg aan iets meer dan één kilo hout. Kies dus voor houthoudend papier om bomen te sparen.
• Ecofont gebruiken: Het Ecofont is een inktbesparend lettertype dat is ontwikkeld door het Nederlandse communicatiebureau Spranq. Door dit lettertype voor je boek te gebruiken, kun je 20% tot 50% inkt besparen. Dit komt doordat er ronde uitsparingen in de letters zijn aangebracht, die bij gebruik op lettergrootte 10 niet zichtbaar zijn.
• Vormgeving aanpassen: Door minieme wijzigingen aan te brengen in de vormgeving van je boek, kun je vaak al aardig wat inkt en papier besparen. Gebruik bijvoorbeeld minder witruimte tussen de regels en deel je boek zo efficiënt mogelijk in, zodat er meer informatie op één pagina past. Overweeg ook eens minder of geen kleur te gebruiken of kies voor lijntekeningen in plaats van foto’s als dat voor de inhoud van je boek niet uitmaakt.
• Informeren naar het meest efficiënte formaat: Hoeveel papier er na het binden van een boek moet worden weggesneden, hangt af van het formaat van de drukvellen. Om zo min mogelijk papierafval te creëren, kun je navragen wat het meest efficiënte formaat is om je boek op te laten drukken. Dat geldt zowel voor Printing on Demand als voor offset. Bij offset moet het aantal pagina’s bovendien een veelvoud zijn van zestien in verband met de katernen.

 

Conclusie

We stipten het aan het begin van dit artikel al even aan: als je jouw boek om welke reden dan ook milieuvriendelijk wilt laten drukken, moet je rekening houden met verschillende factoren.

Is de inkt die voor je boek wordt gebruikt wel biologisch? Wordt je boek wel op gecertificeerd papier gedrukt? Hoe zit het met de milieuvriendelijkheid van de drukker van je boek en andere bedrijven in de handelsketen? Als je deze vragen op een voor jou bevredigende manier hebt weten te beantwoorden, ben je al een stapje dichterbij de productie van een milieuvriendelijk boek.

Zelf kun je ook een steentje bijdragen om dit mogelijk te maken. Denk er bijvoorbeeld eens over na om je boek ‘on demand’ te laten drukken, gebruik het inktbesparende Ecofont voor de opmaak van je boek of informeer bij de drukker naar het meest efficiënte formaat.

Heb je een vraag over onze werkwijze ten aanzien van milieuvriendelijk drukken, heb je een specifieke papiersoort op het oog of heb je een aanvulling op dit artikel? Dan horen we graag van je. Neem contact met ons op of laat hieronder een reactie achter.